Ondertussen…. op Cyprus

‘Vertel,’ zeg ik tegen de Vriend als we op een Lagelands terras aan een kopje koffie zitten. ‘Wat heb je altijd al willen weten over Cypriotische wijn?’ Hij barst in lachen uit. Vriend is een bescheiden wijnliefhebber, zeker geen kenner, en pretendeert dat gelukkig ook niet te zijn. ‘Dat er wijn gemaakt, verbaast me niet,’ antwoordt hij zorgvuldig. ‘Bij Cyprus denk ik aan de Middellandse Zee, een mediterraan klimaat  en een heuvelachtig landschap. Dat helpt al om wijn te maken, toch?’

Inderdaad. Alleen, Cypriotische wijnen zijn zo goed als niet verkrijgbaar bij ons. De belangrijkste reden daarvoor is dat de wijnproductie van het eiland te gering is om een export van enige omvang te realiseren. Dus het hoeft geen verwondering te wekken dat je bij Cypriotische wijnen niet onmiddellijk denkt: ‘O ja, de xynisteri, en de maratheftiko, wat een interessante druiven!’ We kennen die gewoon niet hier.

zambartas old vines

Toch zijn het juist deze autochtone druiven die Verloofde en mij doen besluiten om de wijnen van het eiland beter te leren kennen. Want het lijkt erop dat er een transitie op Cyprus gaande is, met een nieuw elan voor oude druivenrassen. Dus reizen we half november af naar het zonnige eiland, om de situatie ter plekke te onderzoeken. De weersomstandigheden spelen daarbij een prettige bijrol. Het is een graad of 24.  

Wijncultuur

Maar eerst dit: Cyprus is een verdeeld land. En dat vind je terug in de wijnen. De ontwikkeling daarvan is namelijk nauw verweven met de politieke en militaire geschiedenis. Voordat het eiland werd opgenomen in het Ottomaanse Rijk (1571) kende het als belangrijke handelspost een levendige wijncultuur met een goede naam. Die flakkerde een paar eeuwen later weer op toen de Britten het eiland overnamen in 1878. Dat was overigens niet alleen aan de Engelse afzetmarkt te danken. De druifluis die eind 19e eeuw in Europa bijna alle wijngaarden opvrat, kreeg geen voet aan de grond op Cyprus. Daar kon dus gewoon geproduceerd worden. De vraag naar Cypriotische wijnen steeg dan ook aanzienlijk.

Ook naar minder goede wijn. Midden 20e eeuw varen er speciale wijntankers af en aan om wijnen in bulk naar de voormalige Sovjet Unie te vervoeren. En scheepsladingen vol goedkope Cypriotische sherry gaan naar Groot-Brittannië. De Britten dragen de macht in 1960 morrend over (en behouden tot op de dag van vandaag nog twee militaire bases op het eiland) en de Republiek Cyprus wordt uitgeroepen. Die raakt opnieuw in verdeeldheid als de Turken in 1974 het noordelijk deel van het eiland innemen en de hoofdstad Nicosia door een grens in een Turks en een Grieks deel gescheiden wordt. In 2004 treedt Cyprus toe tot de EU.

Op tijd

Marleen en Marcos Zambartas

‘Twintig minuten te laat? Geen probleem. Op Cyprus hoef je pas na 40 minuten je verontschuldiging aan te bieden,’ zegt wijnmaker Marcos Zambartas aan de telefoon. Ik bel om te zeggen dat we vertraging hebben opgelopen, pech met de huurauto. De reparatie neemt echter nog iets langer in beslag dan voorzien zodat we uiteindelijk drie kwartier te laat voor het domein parkeren. Nog net op tijd dus, zullen we maar zeggen.

We worden hartelijk ontvangen door Marcos en zijn vrouw Marleen, zoals we trouwens door alle wijnmakers gastvrij worden onthaald. Zambartas Winery ligt even buiten Limasol, in het zuiden. De meeste wijngebieden op Cyprus liggen in het Griekse gedeelte, in het zuiden, westen en midden van het eiland. In de jaren tachtig moedigde de overheid wijnbouwers en druiventelers aan om weer te investeren in de kwaliteit van de wijnen. Net als in Portugal, Italië en Spanje bijvoorbeeld, meende men dat dat het best kon door internationale druivenrassen aan te planten, zoals chardonnay, sauvignon blanc, cabernet sauvignon en merlot. Dat impliceerde natuurlijk wel dat de bestaande wijngaarden met autochtone rassen gerooid moesten worden.

‘Het is wel begrijpelijk als je het in de tijd bekijkt, maar het is kortzichtig geweest,’ zegt Zambartas. ‘Hoezo zijn deze internationale (lees: Franse) rassen beter dan de oorspronkelijke? Het idee alleen al. Neem de xynisteri, de eeuwenoude witte druif van het eiland. Die wordt gelukkig weer massaal aangeplant omdat die van zichzelf heel goed bestand is tegen het droge, hete klimaat van Cyprus. Dat geldt ook voor andere autochtone druiven zoals de rode mavro, yiannudi en maratheftiko.’ Zambartas is een vooruitstrevende jonge wijnmaker, geschoold in Australië, wat hem een verfrissende kijk op het wijn maken heeft opgeleverd. Al richt die zich ook op het verleden, op deze (en andere)  zogenaamde vergeten druivenrassen. Eerder dit jaar kocht hij, via de lokale Marktplaats notabene, een honderd jaar oude wijngaard in de buurt. Allerlei druivenrassen, rood en wit, staan er door elkaar aangeplant. ‘Een schat aan materiaal,’ zegt Zambartas.

Scholing

Zambartas concentreert zich niet alleen op het onderzoeken en zoveel mogelijk in ere herstellen van oorspronkelijke druivenrassen, hij is ook op andere vlakken vernieuwend bezig. Zo gebruikt hij als één van de weinige wijnmakers op het eiland schroefdoppen bij een aantal van zijn wijnen.

Sophokles Vlassides

‘Wij denken niet dat het publiek daar al klaar voor is,’ zegt Sophokles Vlassides, derde generatie wijnmaker bij de moderne Vlassides Winery, ook nabij Limasol. ‘Cyprioten houden van kurk. Maar dat komt wel goed. Wij werken niet alleen aan kwalitatieve verbetering van de wijn, maar ook aan een mentaliteitsverandering ten aanzien van wijn. En scholing en opvoeding horen daarbij. We zijn er niet op uit om een flesje wijn te verkopen, maar om ambassadeurs voor onze wijnen te creëren. Mensen die het leuk vinden om te leren proeven en aroma’s te onderscheiden. Daarom bieden we ook verschillende rondleidingen en tastings aan, afhankelijk van de interesse naar meer diepgang.’

Wijngaarden van Ktima Vassiliades – ‘Oenou Yi’

Dat er een verandering is in de manier waarop op Cyprus tegen wijn wordt aangekeken, bevestigt Anthos Aristou, onze gastheer bij Oenou Yi (wat ‘wijn land’ betekent). De schitterende winery ligt net buiten het pittoreske plaatsje Omodos, in het Troodosgebergte. ‘Tien jaar geleden was er amper Cypriotische wijn te krijgen,’ vertelt hij. ‘Grappig, want iedereen hád Cypriotische wijn. Zelfgemaakt, in de achtertuin, meestal van mindere kwaliteit maar goed genoeg voor dagelijks eigen gebruik. In restaurants werd wel ‘echte’ wijn geschonken, maar dan was het Franse, of Italiaanse, of Chileense. Daar is verandering in gekomen. Er is nu vráag naar Cypriotische wijnen.’

Commanderia

De bekendste Cypriotische wijn, ook buiten het land zelf, is ongetwijfeld de Commanderia. Het is de enige wijn met een officiële appellatie op het eiland en is vermaard als versterkte wijn. De geschiedenis ervan gaat terug tot de Griekse tijd (toen het bekend stond als nama), de naam ontleent het aan het Middeleeuwse militaire hoofdkwartier (de Grote Kommanderie) van de ridders. Zij namen de productie van deze zongedroogde druiven professioneel ter hand en zorgden voor internationale bekendheid. Nu zijn er 14 plaatsen aan de voet van het Troodosgebergte waar volgens de appellatie de twee toegestane druivenrassen voor de Commanderia (de witte xynisteri en rode mavro) verplicht vandaan moeten komen. De druiven worden zo laat mogelijk geplukt om het suikergehalte te laten oplopen. Na de oogst worden de druiven voor zeven tot tien dagen in de zon te drogen gelegd waardoor de suikerconcentratie nog toeneemt. Daarna worden de druiven gekneusd en geperst en kan het vergistingsproces beginnen.  Ondanks de strenge regelgeving is er ook rondom het produceren van de Commandaria reuring. We bezoeken The ‘Anama Concept van de van oorsprong Griekse wijnmaker Lefteris Mohianakis en zijn vrouw, ontwerpster Kristina Aposolou. Ze wonen, samen met hun tweeling van 5,5 jaar, diep verscholen in dennenbossen en hebben er een idyllische plek gecreëerd. Net als alle andere wijnmakers die we gesproken hebben, is Lefteris wetenschappelijk geschoold. Met die kennis concentreert hij zich op het artisanale proces van het maken van Commanderia en geeft daar een eigen, gesofistikeerde draai aan waardoor elke fles een uniek exemplaar is. ‘En je hoeft je geen zorgen te maken over de houdbaarheid,’ zegt Lefteris, ‘Commanderia blijft, bij wijze van spreken, eeuwig goed. Ook als hij niet versterkt wordt met alcohol, want door de overrijpe druiven en zondroging stijgt het alcoholgehalte uit zichzelf al gauw boven de verplichte minimale 10%.’

Lefteris Mohianakis (‘Anama Project) en zijn kinderen

Samenwerking

We bezoeken al met al zo’n tien wineries op het eiland. Daarbij mag ook Aiya Mavri Winery niet onvermeld blijven. Sterker, dit wijnhuis vind je terug in reisgidsen en sites als Tripadvisor. De winery, aan de voet van het Troodosgebergte, is ingericht als een levend museum. Niet in de laatste plaats omdat je wordt rondgeleid door de eigenaar, de 86-jarige arts in ruste Ionnis Ioannidou. Samen met zijn 83 jarige vrouw Yiannoula, die als wijnmaakster verantwoordelijk is voor het hele gamma (veelal zoete) wijnen en de proeverijen organiseert, runnen ze met humor én in perfect Engels hun bedrijf. Een uiterst innemend stel dat prachtige wijnen produceert. Over de opvolging maken ze zich weliswaar wat zorgen maar gelukkig is er sinds kort een kleindochter die oenologie studeert…

Dr. Ionnis Ioannidaou

Om de bezoeken op Cyprus gepland te krijgen, is de hulp van het Evoinos platform (i.s.m. la Cité du  Vin in Bordeaux) essentieel geweest. Wijn als economisch product is belangrijk genoeg voor Cyprus maar er wordt nog weinig samengewerkt in de branche. Al lijkt ook daar een kentering gaande. Voor de organisatie van de Contest Best Sommelier of Europe & Africa, de aartsmoeilijke sommelierswedstrijd die eens in de drie jaar door de ASI (Association de la Sommellerie Internationale) en in november 2021 door Cyprus georganiseerd is, slaat een aantal wijnmakers de handen ineen. Een mooie promotie voor Cyprus als wijnland.

En dat is ook onze indruk. Er zit beslist potentie in Cypriotische wijnen. In de eerst plaats voor het eilandpubliek zelf, mede omdat men veel aandacht schenkt aan de hele wijncultuur. Maar wellicht ook voor het Europese vasteland en de VS en andere wijnlanden. En dan bedoel ik inderdaad niet zozeer de internationale druivenrassen. Die krijgen het door de klimaatverandering met steeds extreme temperaturen, nog minder neerslag, en hitte, alleen maar moeilijker op Cyprus. Meer algemeen zal er óók op Cyprus op zoek gegaan moeten worden naar hoger gelegen (en dus koelere) wijngaarden. Maar de autochtone druiven (xynisteri, lefkada, promara, morokonella, mavro, maratheftiko, yiannoudi) houden zich kranig nu ze weer een beetje gesoigneerd worden. Het zou zomaar kunnen dat de toekomst van de Cypriotische wijn in het verleden ligt!

MASTERCLASS Cypriotische wijnen, parels om te ontdekken, vrijdag 11 februari 2022, La Causerie


Wil je per e-mail op de hoogte gehouden wanneer er een nieuw bericht komt? Vul dan hierboven je e-mailadres in.

Geef een reactie